What goes up must come down

Als je in Lissabon naar het torentje van Belèm gaat aan de oever van de Taag waaraan de oude zeevaarders voorbij voeren voordat zij het onbekende tegemoet gingen, kom je ook bij een imposant monument. De grote Portugese zeevaarders zijn erop afgebeeld: Vasco da Gama, Alvarez en vele anderen. Daar is ook een prachtig mozaïek, een wereldkaart voorstellend, waarop de Portugese ontdekkingen en veroveringen worden getoond. Het is werkelijk indrukwekkend hoe in een tijdsbestek van iets meer dan tien jaar alle uithoeken van de aarde werden aangedaan door de Portugezen. Het startschot viel met de zogenaamde ontdekking van Amerika door Columbus in 1492. Daarna brak het imperialistisch geweld waarlijk los. In het kielzog van de ontdekkers volgden de Jezuïeten die vaak korte metten maakten met andere opvattingen en zo werd een Portugees imperium gevestigd waarin handel het land onnoemelijke rijkdom bracht.
Schril is het contrast met het Portugal van nu, ondergedompeld in een gigantische economische crisis. Overal waar ik kom, ook in de mini-cafeetjes in de kleinste gehuchtjes, is het het gesprek van de dag en via grote flatscreens wordt de informatie continue over de bevolking uitgestort. Nu is Portugal al eeuwenlang geen wereldmacht meer. Ze hebben er even aan mogen ruiken, net als overigens de Nederlanders die al snel de kunst van de Portugezen hadden afgekeken. Alleen stuurden wij geen priesters en later dominees mee. Nee, bij Hollanders staat geld verdienen voorop en religie en cultuur spelen een bijzonder ondergeschikte rol, althans in den vreemde. Thuis snijden we elkaar de strot af over simpele kwesties of de slang nu heeft gesproken of niet. De gevolgen hiervan worden ook duidelijk weerspiegeld in de talen die in de voormalige koloniën worden gesproken. Bijna nergens Nederlands. Het grote Indonesië heeft mooi zijn eigen taal en ook zijn eigen godsdiensten. Maar de jongen uit Senegal met wie ik in hetzelfde pensionnetje in Coimbra zit, spreekt wel Frans en heel Brazilië, Angola, Mozambique, Goa, Macoa en Oost-Timor spreken wel Portugees en ze zijn veelal nog katholiek ook.
Vandaag liep ik in Conimbrigo langs de overblijfselen van een oude Romeinse vestiging, de best bewaarde in Portugal. Ook van dat grote oude rijk is weinig overgebleven. Je kunt Berlusconi nog wel een lauwerkrans op zijn hoofd drukken en er zelfs een aantal jonge schonen omheen draperen maar de grandeur van dat eens zo machtige Rome win je er niet mee terug.
Zo is de gang van het bestaan. We komen op en gaan weer genadeloos ten onder. Dit geldt voor staten, voor soorten, voor individuen en uiteindelijk ook voor onze prachtige oude planeet.
Kort voor mijn vertrek was ik met mijn beide Nederlandse kleinzoontjes in het museum voor Oudheidkunde in Leiden. Spannend: mummies kijken. Daar zie je dan weer eens dat door een banale asteroïdeninslag in de Golf van Mexico, 60 miljoen jaar geleden, met een simpele gebeurtenis alle dinosaurussen in een klap werden geveld.
We moeten maar leven in het NU en nu ben ik met een heerlijke voettocht door dit prachtige Portugal bezig.

Na de eindeloze vlakte van de Taag, die ik voor het laatst gezien heb in Villa Nova Barquina, verlaten te hebben kwam ik in mooi bebost heuvellandschap terecht. Eucalyptusbossen werden afgewisseld door pijnbomen, waar soms nog hars getapt wordt, olijven, kleine akkertjes en wijngaarden.
Overal liefelijke dorpjes en vaker nog gehuchten, maar in tegenstelling tot mijn bevindingen tijdens mijn voetreis door Frankrijk langs de GR-5 vorig jaar is het Portugese platteland niet helemaal ontvolkt en wat voor de voetreiziger nog belangrijker is: in elk klein gehucht is wel een café. Vriendelijke mensen, vriendelijke aankleding. Niet het hoge formica-tafel-gehalte van de binnenlanden van Spanje, maar wel prominent aanwezig een gigantisch TV-scherm.
De ontmoetingen met mensen beperken zich nu nog tot het zwaaien naar een boer die op zijn akkertje aan het werk is en zonder uitzondering wordt er gegroet als mensen je pad kruisen: "bom dia", "boa tarde", al naar het tijdstip van de dag. In de cafeetjes is echter altijd wel iemand die een paar woorden Engels, Frans of Spaans spreekt en dan kan er gecommuniceerd worden.

Ik heb inmiddels ongeveer 250 km op de teller staan, zit nu dus in Coimbra, de schitterende oude universiteitsstad, en ben op weg hierheen in vele prachtige stadjes geweest. Golegã, het hippisch centrum van Portugal. Tomar, een oud bolwerk van de Tempelridders, vechtmonniken die na verloop van tijd door paus en andere prelaten op wrede wijze uit de weg werden geruimd alleen maar omdat ze andere ideeën hadden.

Toen ik gisteren in de brandend hete zon door een gehuchtje liep, hoorde ik luide voetstappen achter me: bijna buiten adem kwam een man me vragen of ik wel voldoende water had. Zomaar een tijdje gepraat, half in het Engels, half in het Portugees - wat is zoiets ontroerend mooi.
En in het gehucht Calvino werd ik aangesproken door een echtpaar - zeventigers beiden - in bijna accentloos Duits. Ze woonden beurtelings in Duitsland en in hun Portugese geboortedorp. Alle kinderen waren in Duitsland ingeburgerd, kleinkinderen die alleen nog maar Duits spraken. Over het leven gepraat, meer dan een half uur, zomaar midden op straat. Van Calvijn had hij ook wel gehoord en hij vroeg zich af of die nog wat te maken had gehad met zijn geboortedorp. Bij het afscheid een dierbare klap op de schouder.

Deze morgen begon mijn tocht, zoals gewoonlijk, in alle vroegte. Om 6.45 uur wordt het licht maar om 6.30 ben ik meestal op pad om de zon te zien opkomen en ook om te profiteren van de ochtendkoelte.
Halverwege de ochtend had ik me vergist in het pad en wist even niet waar ik was. Een jonge vrouw van rond de 20 was mijn redding. Ze kwam joggend uit de tegenovergestelde richting en duidde me de weg. Ze bood spontaan aan met me mee te lopen naar het volgende dorp, nog ongeveer 5 km verderop. Ik verzette me natuurlijk heftig, maar ze stond erop en we hebben meer dan een uur genoeglijk lopen praten. Ze sprak redelijk goed Engels, studeerde in Coimbra maar had nu twee weken paasvakantie. Toen ik weer op het goede spoor was namen we afscheid en hardlopend verdween ze. Ik leerde overigens van haar dat veel mensen het moeten doen met €400 á €500 per maand en als je €1000 verdient, is dat al erg veel.

Nu zit ik in een cafeetje in een volksbuurt van Coimbra, prachtige typetjes. Er heerst vrolijke gezelligheid. De mensen hebben weinig te verteren maar een vinho verde is er niet duur en de gesprekken zijn gratis. De vriendelijke waardin komt me telkens vragen of ik het wel naar mijn zin heb.

Tijdens de lange eenzame uren langs de paden komen natuurlijk vele gedachten boven drijven. Omdat ik in de afgelopen jaren de essentiële zaken rondom godsdiensten en machtsverhoudingen in de staat al helemaal heb doorgewerkt - ik ben er ook volledig achter hoe het zit - heb ik mijn gedachtenwereld een andere richting in gestuurd. Ik heb de afgelopen dagen een aantal smartlappen lopen dichten en er ook melodietjes bij gemaakt. Een zeer tijdrovende kwestie maar heel bijzonder. En bovendien begin ik te bespeuren dat er in wezen niet zoveel grote verschillen zijn tussen wat de smartlap vertelt en wat vanaf de kansel wordt gepreekt. De smartlappen die ik echter tot dusver gemaakt heb, hebben een iets te gewaagd karakter om die maar meteen aan den volke bloot te geven. Maar ik ga er mee door en er komt vast wel een keer iets heel keurigs uit.

Hartelijke groet vanuit Coimbra, Johan Somsen