DER WEG IST DAS ZIEL

(kort voor Nice waar ik vandaag, na 67 dagen lopen aankom)

"De weg is het doel", zo luidt het motto van een bekende Duitse serie wandelgidsjes en hoewel dit motto al wel aardig het karakter van een cliché is gaan aannemen, is het daardoor natuurlijk niet minder waar. Integendeel zelfs, het is nu eenmaal de eigenschap van clichés dat ze een grote kern van waarheid bevatten.
Nu de horizon van mijn tocht in zicht begint te komen, spelen ook deze paar woorden regelmatig door mijn hoofd. Iets van weemoed vervult me als ik bedenk dat die eindeloos lange voettocht over niet al te lange tijd ten einde komt en dat ik er afscheid van zal moeten nemen. Ondanks al het afzien soms, ondanks de primitieve leefomstandigheden, ondanks het lijden, stonden er talloos veel meer positieve zaken tegenover. Die werden in wezen door de eerder genoemde elementen slechts nog maar verdiept waardoor het genieten, maar bovenal het ontzettend intense gevoel van vrijheidsbeleving, een zeer bijzondere dimensie kregen. Eigenlijk is het zelfs zo dat ik van het primitieve bestaan dat ik nu leid misschien meer geniet dan van het leven in de zogenaamd geordende en beschaafde maatschappij. Mijn kleine tent geeft me, als mijn kampje is ingericht, telkens een groot gevoel van "thuis" zijn, van beschutting ook en als ik dan in koude nachten op grote hoogte het heerlijk warm heb in mijn donzen slaapzak, dan voelt dat echt fantastisch.
Als ik slechts een oud stuk brood heb met een hompje kaas, wat fruit, een paar nootjes en gewoon water uit een bron boven in de bergen, dan geniet ik daar meer van dan van een zeven-gangen-menu in een driesterrenrestaurant.
Wat is het niet een geweldige beloning als je na uren zwoegen, klauterend van steen tot steen, eindelijk boven op een col staat en dat je dan als beloning voor je zwoegen een uitzicht krijgt aangereikt dat op geen andere manier mogelijk is.
Op de Col du Brévent kun je ook met een gondel komen. Toen ik daar na een uur of drie transpireren hijgend boven kwam, werd ik bijna overspoeld door een grote golf Japanners, die met 100 camera’s 100 keer dezelfde foto maakten. Daarna keken ze nog een beetje wereldvreemd om zich heen, dromden het restaurantje binnen voor een veel te duur drankje om vervolgens weer in de gondel gepropt te worden – op naar de volgende attractie. Kijk, dat heeft geen diepgang, dat brengt je niet het tomeloze genieten zoals je dat ervaart als je er op die andere manier bovenop komt.

Maar zo'n lange voettocht brengt nog meer. Ik noemde het al even. Het geeft mij een ongekend gevoel van vrijheid. Een vrijheid die ik in het dagelijks bestaan ook wel tracht na te streven, maar die niet bij benadering is zoals zij zich ontplooit als je een paar maanden gewoon op pad bent met je weinige bezittingen op je rug geknoopt en 's morgens nog niet weet waar je 's avonds terecht komt en ook niet weet wie die dag jouw pad zullen kruisen.

Wat de mensen onderweg beteft, het is altijd weer verrassend te merken hoeveel ontzettend aardige mensen er zijn. Je kunt je dan eigenlijk helemaal niet voorstellen dat er, komend voorbij intrieste begraafplaatsen van jonge kerels uit de Eerste Wereldoorlog bijvoorbeeld, zo nodig op elkaar geschoten moest worden, alleen maar omdat een paar hoge generaals zo nodig moesten. Geert Mak geeft daar overigens een goede analyse van in zijn boek "Europa". De grenzeloze zinloosheid van zo'n oorlog komt zo schokkend naar voren. Het was zelfs zo dat de Duitse keizer, de Engelse koning en al die andere hotemetotums van vorsten, die ook nog eens een keer allemaal neven van elkaar waren – wat een inteelt – op het laatste nippertje nog geprobeerd hebben de oorlog te voorkomen, maar de generaals hadden er gewoon zin in en het ging door. Zelf zorgden ze er wel voor dat ze op veilige afstand van het front de gebraden hanen met dure wijnen wegspoelden, maar die arme kerels die daar nu in die honderdduizenden graven liggen weg te rotten hadden geen enkele keus. De loopgraaf uit, op weg naar het mitrailleurvuur, of anders wel, als je het vertikte, een nekschot van je eigen commandant. Of, en daar hadden de Fransen een handje van: decimeren. Dat wilde zeggen: alle verstandige jongens die het vertikten tegen het mitrailleurvuur in te lopen werden op een rij gezet en elke tiende kreeg een schot door zijn hoofd van zijn eigen collega’s.
Dit zijn gedachten die veel door mij heen gingen bij het zoveelste oorlogskerkhof. Het roept trieste woede in me op en vormt steeds meer de overtuiging dat mensen nooit, maar dan ook nooit, naar bazen moeten luisteren. Uiteraard zijn er situaties waarin je je wat moet voegen naar wat er van je gevraagd wordt. Je zou bijvoorbeeld kunnen denken aan de werkomgeving, maar daar begeef je je dan ook vrijwillig in. Maar zelfs daar moet je goed op je tellen passen, want er lopen altijd weer van die mannetjes rond die iets te veel aan macht hechten. Vaak zijn het inderdaad "mannetjes", klein van stuk dus, die maar al te graag bereid zijn om op alle mogelijke manieren hun gevoel van minderwaardigheid te compenseren. Dan is het dus oppassen geblazen en vaak zelfs zaak om ze stevig aan de benen te trekken om ze weer met beide voeten op de aarde te doen belanden. Soms wordt je dat nog niet eens in dank afgenomen, maar daar moet je geen belang aan hechten.

Als je zo van Nederland naar de Middellandse Zee loopt, loop je als het ware door een groot deel van de Europesche geschiedenis heen en daarbij bruist en borrelt het in me over hoeveel onrecht, over hoeveel leed, hoeveel machtsmisbruik is aangewend om "het volk" onder de duim te houden.
De stille getuigen zijn talloos. Elk dorpje, het kleinste gehucht zelfs, telt een kerk en op elke strategische rotspunt staat wel een burcht of de ruïne ervan. We vinden ze tegenwoordig allemaal prachtig en dat is ook vaak het geval, maar in feite vertegenwoordigen ze, staan ze symbool voor een grenzeloos verfoeilijk systeem, waarbij de kerk aan de ene kant en de adel aan de andere kant de rest onder de knoet hield. De adel deed dat gewoonlijk heel letterlijk door er stevig op in te hakken met zwaard, ploertendoder of enige andere vorm van snijgereedschap, de kerk pakte het wat anders aan en bezwoer het arme en ook vaak domme volk dat ze regelrecht in hel en vagevuur belandden als ze niet wilden geloven wat de prelaten dicteerden. In sommige gevallen werd ook nog wel enige lichte lichamelijke druk uitgeoefend. Zo kon je op bedevaartstocht gestuurd worden met een zware kogel aan kettingen tussen je voeten en ook staken ze je nog wel eens in de fik, maar meest geselden ze met het woord.
En al dat onrecht stuiptrekt nog na in onze huidige maatschappij. Er zijn nog steeds van die voorgangers die over de goedgelovigen de woorden uit de schrift neersabelen om ze er toch maar vooral van te doordringen dat ze allen zondaars zijn. Nog steeds houden ze zo de mensen in een spirituele houdgreep.
En dat restje adel, de maffia uit de Middeleeuwen – het waren immers degenen die het gemeenst konden vechten, onder de gordel staken en daardoor boven kwamen te liggen - beweegt ook nog heel zwakjes in een paar gevallen. Er is nog een rudimentair deeltje van aanwezig in een paar kleine landjes in noordwest Europa, maar het voert tever om zeer uitgebreid aan te halen hoeveel schurken zich vooral in de koningshuizen, de top van de adel dus, bevonden. Neem een Henry IV, neem Henry VIII van de eilanden voor onze kust, die overigens maar een kleine jongen was bij die vorige, neem een koning Willem III van Nederland, allen op hun manier meer dan behoorlijk onder de maat.
In gesprekken met Fransen kwam het nog wel eens aan de orde dat er daar in noordwest Europa nog een paar monarchietjes zijn. Zij beschouwen het vrijwel zonder uitzondering als een soort Madurodam. Een koddig, maar niet al te gevaarlijk verschijnsel. Zelf hebben ze natuurlijk aardig rigoureus afgerekend met deze groep aan het eind van de 18e eeuw, maar de adel in dit land had het dan ook wel zo bont gemaakt dat er geen andere weg open lag dan ze massaal onder de nationale valbijl te leggen.
Het grote probleem blijft evenwel bestaan. Het goede in de mens kent in alle tijden zijn duistere tegenhanger. Waar in vroeger tijden de verhoudingen duidelijk waren, je wist in ieder geval waar je aan toe was, moeten we nu veel meer nog op onze hoede zijn om te ontdekken waar het kwaad buitensporige vormen aanneemt: nestelt het zich in sommige "foute" managers, zijn het politici voor wie we bijzonder op onze hoede moeten zijn? Lieden die zonder blikken of blozen achter die idiote Amerikanen aanlopen en met de Bijbel in de hand, of geïnspireerd door hun liberale waanideeën "onze jongens" naar Afghanistan sturen? Of moeten we ons hoeden voor de Rijpman-Groeninkjes en dergelijke graaiers, of de lieden met teveel commissariaten die teveel honger hebben naar macht?
Kortom, het is nu vaak moeilijker te ontdekken waar deze pest zich verspreid, maar je moet wel voortdurend waakzaam blijven.

Veel van dit soort gedachten krijgen de kans zich te ontplooien, te ontwikkelen, omdat ik in letterlijke en figuurlijke zin afstand heb genomen van de wereld waar ik binnenkort weer in terugkeer. Lopend over een hoge bergkammen zie in de diepte het leven van de wereld zijn voortgang vinden, hoor ik het rumoer, maar omdat ik ook zo lange tijd weg ben geweest van al dit rumoer worden de dingen vaak zo duidelijk. Ook dat is onderdeel van die vrijheid die ik ervaar. Er is geen ruis, er hoeft verder niets. De enige zorg die ik ken is een bakker vinden en een horizontaal plekje voor de nacht. Daardoor kun je ongestoord alles de revue laten passeren.
Een steeds terugkerend gedachtecomplex houdt dus verband met de verhoudingen die altijd tussen mensen gespeeld hebben en waarbij het er maar al te vaak om ging wie de baas over de ander kon spelen.
Het is zo wonderlijk dat de mens aan de ene kant tot zoveel geestelijke en lichamelijke onderdrukking in staat was en is en aan de andere kant ook zo'n heerlijk en prachtig wezen kan zijn. Natuurlijk heeft een en ander veel te maken met de omstandigheden waaronder je elkaar ontmoet. Je zou daarom misschien steeds moeten proberen de omstandigheden dan maar zo in te richten dat vooral die positieve kant naar boven komt.
En als dit soort gedachten je dan ook nog eens vergezellen terwijl je je temidden van die reusachtige bergen bevindt dan voel je je zo klein, zo nietig..

Een andere gedachte die telkens in mij opkomt, is dat ik zo'n lange voettocht ook vaak zie als een metafoor voor het leven zelf. Ook dan is de gedachte dat niet het doel, het einddoel, maar de weg, het leven zelf, datgene is waar het wezenlijk om gaat.
Je ziet zo vaak om je heen dat mensen geheel opgeslorpt worden door hun drukke levens waarin ze geen tijd hebben om te genieten omdat ze met de verkeerde dingen bezig zijn. Genieten doen ze later wel als ze niet meer zo hard hoeven te werken, als ze met pensioen zijn, als ze eerst maar eens die nog duurdere nieuwe auto hebben, als ze aan het eind van het jaar maar weer eens een nog dikkere bonus in hun zak kunnen steken. Zo kun je een eindeloze reeks samenstellen. Een dwaze wereld hebben we met zijn allen gecreëerd, we zijn vaak te ver afgedwaald van de essentie. Het gaat alleen maar goed met ons als alles groeit, als de economie groeit, als we ieder jaar weer meer verdienen dan het jaar ervoor, maar tijd hebben voor elkaar is er nauwelijks bij, tijd hebben om zonder stress je plantjes te verzorgen of een paar kippen te houden lukt gewoon niet. Voor de dag aanbreekt, zit half Nederland in de file om 's avonds na zonsondergang weer in de file de thuisreis te aanvaarden. En vervolgens zitten ze nog te stressen voor dat debiliserende televisietoestel. En iedereen pikt het ook nog! Niemand die protesteert. Het is werkelijk onbegrijpelijk dat men zich zo laat beroven van dat ene kostbare leven dat we maar hebben.

Zo zal ik dus mijn aankomst aan de oevers van de Middellandse Zee straks met gemengde gevoelens beleven. Natuurlijk ben ik blij dat het gelukt is, want het is echt geen sinecure om dat lange stuk in één keer in je eentje te lopen. En natuurlijk vind ik het ontzettend leuk om mijn dochter en kleinzoontje, die daar wonen, lopend op te komen zoeken. En ook vind ik het na zoveel maanden prachtig om me weer in mijn wereld in Nederland onder te dompelen en daarvan te genieten. Bovendien is het absoluut uitstekend geweest voor lichaam en geest.
Maar ook knaagt er nostalgie in mij omdat ik iets achter laat, een wereld achterlaat, waarin ik me zo uitstekend heb thuis gevoeld, waarin ik me ontzettend gelukkig heb gevoeld, waarin het gevoel van vrijheid elke dag met diepe teugen werd ingeademd. Een wereld ook waarin ik me zo sterk één heb kunnen voelen met de natuur, een wereld waarin de klok van het draaien van de aarde gold en niet die van onze dolgedraaide samenleving.

In tegenstelling tot het leven zelf echter, kun je nog wel weer een andere voettocht ondernemen, en dat ben ik ook stellig van plan. Dus gelukkig gaat de vergelijking niet helemaal op en bovendien kan ik een aantal dingen die ik heb geleerd verder met me mee nemen.
Een praktische verworvenheid is de Franse taal. Het is een geweldige leerschool geweest zo lang door dit land te lopen en alleen maar Frans te moeten en mogen spreken. Daar kan geen school tegen op. Grammaticaal rammelt het aan alle kanten, maar ik heb mezelf een uitgebreid vocabulaire eigen gemaakt. Elke dag liep ik met een papiertje in mijn borstzak en bij woorden die ik niet begreep, vroeg ik de betekenis en schreef die op. De Fransen voelen zich dan zeer gestreeld en zijn maar al te graag bereid je van dienst te zijn. Het komt bovendien zo goed uit omdat mijn kleinzoontje in Monaco straks toch wel voor een groot deel Franstalig zal zijn en dan kan ik ook in die taal redelijk goed met hem communiceren.
Verder ben ik nog meer dan voorheen tot het inzicht gekomen steeds dan de oplossing voor een probleem te zoeken als het probleem er ook werkelijk is. Te vaak maken we ons zorgen over wat er misschien eventueel allemaal wel zou kunnen gebeuren. Zo vroeg iemand mij, toen ik nog in Luxemburg liep, hoe dat dan wel moest met mijn schoenen, die verslijten toch?
Wat mij ook goed is ingepeperd door de praktijk is dat je je niet druk moet maken als er iets verkeerd is gegaan. Daar verander je echt niets meer aan en je bewijst jezelf bepaald geen goede dienst daarover te gaan zitten somberen. Het is meer dan eens voorgekomen dat ik een verkeerd pad genomen had. En als je er dan pas na lange tijd achter komt en helemaal terug moet lopen, is dat niet echt iets om enthousiast over te worden en al helemaal niet als het in de bergen is. Toch heb ik me steeds kunnen wapenen met de wetenschap dat het nu eenmaal zo is en dat er niets anders opzit dan het te accepteren. Ook dat schenkt vrijheid.

En last but not least, de lange schare van mensen met wie ik korte of langere tijd heb vertoefd. Dat echtpaar dat je bijna boven op een col tegenkomt en waarmee je dan aan de praat raakt, ongemakkelijk staand op het smalle pad, maar toch zomaar een half uur of langer elkaars ervaringen aanhoort. Jean-Luc, de leraar Frans uit Zwitserland, niet ver van Lausanne, die ik telkens weer ontmoette en met wie ik de laatste nacht voor Nice een kampje heb opgeslagen, midden in de bergen nog, en de hele avond pratend van het prachtigste uitzicht heb genoten.
En dan Isabelle, een lerares Engels die NB een collega van Jean-Luc was. Zonder dat ze het van elkaar wisten liepen ze elk het stuk van Het Meer van Genève tot Nice. De tamtam werkt uitstekend op zo’n pad. Via-via krijg je weer allerlei informatie door waar die en die nu zit en soms worden ook de groeten op die manier overgebracht. Een bijzondere wereld.

Ik heb nog stof voor vele uren schrijven, maar het Mediterrane klimaat nodigt uit om andere dingen te doen. Foto's plaatsen lukt ook niet direct, maar misschien dat ik daar op een later tijdstip nog aan toekom.
Ik zoek straks in de stad, Nice dus, een hotelletje en wil dan wel weer eens voelen hoe het is om in een bed te slapen.

Morgen in alle vroegte komt mijn dochter Natascha me daar tegemoet om samen het stukje naar Monaco te lopen. Maar eerst gaan we samen ontbijten in Nice.

Ik sluit deze beschouwingen af met een hartelijke groet en wens iedereen een leven met weinig stress en geen bazen wier bevelen je hakkenklappend moet opvolgen.

Johan Somsen


:SMS update:: 24 juli 2010 :
Inmiddels heb ik de zee in Nice van dichtbij gezien. Moet nog even wennen aan de drukte van de grote stad, maar ook dat komt wel weer. Morgen loop ik samen met myn dochter naar Monaco, maar de GR5 ligt achter me. Die 67 dagen hebben wel ontzettend veel impressies, beelden en gedachten in mij gehecht. Ik wil iedereen heel hartelijk bedanken voor de enorme bijval, die vaak hartverwarmend was. Ik kan nu helaas niet op jullie reacties reageren, maar eenmaal terug in Nederland zullen we elkaar ongetwijfeld weer ontmoeten. Daar verheug ik me ook zeer op! Hartelijke groet vanuit een snikheet Nice. Johan


:SMS update:: 26 juli 2010 :
Lieve mensen, terwijl ik aan het afkicken ben bij mijn dochter en kleinzoontje heb ik nog wat foto's geplaatst bij mijn laatste verslagje. Ik zal jullie niet meer met verdere verhalen lastig vallen, maar een paar foto's met een commentaartje wilde ik nog graag publiceren. Hartelijke groet, Johan